“Mãn kinh” là một phần trong cuộc đời của con người, được biết đến như là một cột mốc đánh dấu ngừng khả năng sinh sản và thường gắn liền với nữ giới. Tuy nhiên, ở nam giới cũng có giai đoạn “mãn kinh” hay còn có tên gọi khác là mãn dục nam.

1. Khái niệm

Mãn dục nam là một hội chứng sinh hóa đặc trưng bởi sự suy giảm nồng độ hormone testosterone do quá trình lão hóa. Không giống như sự sụt giảm đáng kể của hormone sinh sản xảy ra ở phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh, hormone sinh dục nam giảm dần từ từ trong nhiều năm, khiến sức khỏe sinh sản, khả năng tình dục cũng như thể chất và tinh thần của nam giới theo đó bị suy giảm.

Mãn dục thường gặp ở nam giới từ 50 tuổi trở lên, tuy nhiên cũng có thể gặp ở những người trẻ hơn, đặc biệt ở những người mắc bệnh mạn tính. Tuy nhiên, không phải nam giới suy giảm testosterone đều bước vào tuổi mãn dục nam và không phải nam giới trên 50 tuổi nào cũng có mức nồng độ testosterone giảm.

2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Một số những yếu tố được cho là có ảnh hưởng đến quá trình mãn dục ở nam giới có thể biết đến bao gồm:

- Lão hóa: tuổi càng cao sẽ dẫn đến sự suy giảm về hoạt động và chức năng của trục dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn làm cho cơ thể giảm sản xuất testosterone. Từ sau tuổi 30, cùng với quy luật tự nhiên của cơ thể, lượng testosterone được sản sinh ngày một ít dần, trung bình giảm 1% sau mỗi năm.

- Điều trị bệnh lý sử dụng thuốc kháng testosteron như: estrogen, corticoid, thuốc chống trầm cảm, tim mạch, thuốc dạ dày,…

- Lối sống không lành mạnh: stress kéo dài, sinh hoạt không điều độ, nghiện ma túy, thuốc lá, rượu bia,…

- Một số bệnh lý như: đái tháo đường, suy tuyến yên, các khối u lành và ác tính,…

Hình 1. Sự suy giảm testosterone theo độ tuổi

3. Biểu hiện lâm sàng

3.1. Biểu hiện toàn thân

Biểu hiện toàn thân có thể gặp khi nam giới bước vào giai đoạn này chủ yếu do sự lão hóa chung của cơ thể, sự tích tụ do lối sống sinh hoạt kém lành mạnh, bao gồm: 

- Sức khỏe chung giảm sút, cơ thể mệt mỏi, giảm độ tập trung, hay quên, tính tình hay thay đổi thất thường, dễ cáu gắt, thích cô độc, hay tủi thân, trầm cảm.

- Tăng tích tụ lượng mỡ dưới da, đặc biệt ở vùng bụng và ngực. Khối lượng cơ giảm, cơ bắp teo nhão, không còn săn chắc, sức mạnh và sức bền của cơ kém.

- Đau cơ xương khớp, giảm quá trình tạo xương gây ra loãng xương và dễ gãy xương.

- Rối loạn nhịp tim, xuất hiện các bệnh lý mạch vành, cao huyết áp.

- Tóc bạc, da nhăn nheo do mất tính đàn hồi, xuất hiện các đốm đồi mồi ở da.

- Rối loạn giấc ngủ, thường dễ buồn ngủ vào buổi tối nhưng đêm lại mất ngủ, ngủ ngáy, ngủ mơ, ngủ không sâu.

- Thiếu máu do hồng cầu giảm, niêm mạc nhợt nhạt.

3.2. Cơ quan sinh sản

Một nghiên cứu được thực hiện tại Đại học Soroka ở Israel đã đánh giá chất lượng tinh trùng ở nam giới không mắc bệnh theo độ tuổi khác nhau. Kết quả cho thấy chất lượng tinh trùng đạt đỉnh trong khoảng từ 30 đến 35 tuổi. Từ sau 35 tuổi, các chỉ số đánh giá chất lượng tinh trùng đều giảm có ý nghĩa: mật độ có thể không thay đổi nhưng độ di động, hình dạng bình thường hay tỉ lệ tinh trùng sống đều giảm, cụ thể:

- Nghiên cứu chứng minh rằng khả năng di chuyển của tinh trùng giảm dần theo tuổi tác, những người đàn ông khỏe mạnh, không hút thuốc có độ di động tinh trùng giảm 0,8% mỗi năm. 

- Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng hình thái tinh trùng bình thường giảm 0,2 – 0,9% mỗi năm, tương đương với giảm 4 - 18% trong khoảng thời gian 20 năm. Vì vậy khả năng sinh sản của nam giới sẽ ngày càng giảm do gia tăng hình dạng tinh trùng bất thường có thể dẫn đến khả năng thụ tinh kém.

Bên cạnh đó, quá trình mãn dục cũng ảnh hưởng đến chất lượng di truyền trong tinh trùng nam giới. Trong một nghiên cứu được thực hiện tại phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Livermore (LLNL) và Đại học California ở Berkeley, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng các khiếm khuyết di truyền trong tinh trùng tăng lên theo tuổi tác. Những bất thường về di truyền có thể gây giảm khả năng thụ tinh, tăng nguy cơ lưu thai, sẩy thai và tăng nguy cơ mắc các dị tật bẩm sinh.

3.3. Chức năng tình dục

Không như ở phụ nữ, buồng trứng sẽ dần cạn kiệt và ngừng hoạt động cho đến lúc mãn kinh, tinh trùng ở nam giới lại được sản xuất liên tục và suốt đời, tuy nhiên những rối loạn chuyển hóa, áp lực từ gia đình, công việc và căng thẳng trong đời sống xã hội có thể góp phần gây ra rối loạn trong chức năng tình dục, đặc biệt ở giai đoạn này.

Suy giảm ham muốn tình dục là một trong những biểu hiện dễ nhận thấy nhất của tình trạng mãn dục nam. Người chồng sẽ không còn hứng thú, rạo rực, thậm chí né tránh chuyện chăn gối, “trả bài” một cách qua loa, biểu hiện rõ qua việc giảm tần suất quan hệ. Số lần giao hợp của nam giới khỏe mạnh không mắc bệnh mãn tính liên quan đến tuổi được tính theo công thức: T x 9 = WL. Trong đó, T là số đầu của tuổi, 9 là hằng số, W là số tuần lễ, L là số lần giao hợp. Ví dụ, số lần giao hợp của một người đàn ông 45 tuổi là T x 9 = WL = 4 x 9 = 36, nghĩa là 3 tuần giao hợp 6 lần. Tuy nhiên, tần suất quan hệ tình dục phù hợp nhất vẫn là phụ thuộc vào sức khỏe, sự ham muốn, thời gian, không gian của các cặp vợ chồng, đảm bảo sự hài lòng và thỏa mãn về đời sống tình dục của mỗi người.

Bên cạnh đó, nồng độ testosterone giảm sút sẽ kéo theo rối loạn chức năng cương cứng của dương vật (rối loạn cương dương) và có thể dẫn đến rối loạn xuất tinh. Nam giới có thể khó cương dương hoặc không kéo dài được thời gian cương cứng đồng thời không kiểm soát được thời điểm xuất tinh.

Hình 2. Biểu hiện mãn dục ở nam giới

4. Điều trị và Dự phòng

Mãn dục nam là một quá trình lão hoá tất yếu của cơ thể. Sử dụng hormone thay thế có thể được xem là liệu pháp hỗ trợ điều trị dựa trên nguyên tắc cải thiện sức khỏe tổng quát và chất lượng cuộc sống ở nam giới được áp dụng cho một số trường hợp mãn dục sớm và mức độ nặng. Hiện nay, các dạng bổ sung testosterone thường là miếng dán trên da, thuốc bôi, thuốc uống, tuy nhiên phương pháp này tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ như tăng nguy cơ phì đại tiền liệt tuyến (tăng sản tuyến tiền liệt lành tính, không liên quan đến ung thư) hay kích thích sự phát triển của các tế bào ung thư tuyến tiền liệt tiềm ẩn trong cơ thể. Do vậy, không nên lạm dụng quá nhiều và cần tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế trước khi sử dụng thuốc.

Tuy vậy, người đàn ông có thể làm chậm quá trình mãn dục của mình bằng cách:

- Thực hiện lối sống lành mạnh, bỏ các chất kích thích có hại cho cơ thể, ăn uống điều độ và cân bằng dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm có màu đỏ chứa nhiều lycopene rất tốt cho tuyến tiền liệt và hệ thống sinh sản nam giới.

- Tăng cường vận động thể chất, tập thể dục thể thao đều đặn sẽ giúp cơ thể dẻo dai, săn chắc, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, rối loạn mỡ máu.

- Tránh căng thẳng.

- Sinh hoạt tình dục đều đặn, an toàn.

Tóm lại, mãn dục ở nam giới không phải là một bệnh lý cấp tính, đe dọa tới tính mạng nhưng lại ảnh hưởng xấu tới chất lượng cuộc sống, hạnh phúc gia đình. Ăn uống, sinh hoạt lành mạnh không những tránh được nguy cơ mắc các bệnh lý mãn tính như: tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì,... mà còn giúp các quý ông duy trì sức khỏe tình dục sung mãn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Levitas E, Lunenfeld E, Weisz N, Friger M, Potashnik G. Relationship between age and semen parameters in men with normal sperm concentration: analysis of 6022 semen samples. Andrologia. 2007;39(2):45-50. doi:10.1111/j.1439-0272.2007.00761.x

2. Schmid TE, Eskenazi B, Baumgartner A, et al. The effects of male age on sperm DNA damage in healthy non-smokers. Hum Reprod. 2007;22(1):180-187. doi:10.1093/humrep/del338

Rối loạn chức năng tình dục nữ ở các trường hợp vô sinh

Rối loạn tình dục ở nữ

Chu kỳ đáp ứng tình dục

Đánh giá rối loạn chức năng tình dục nữ