Mãn kinh là một giai đoạn không thể tránh khỏi trong cuộc đời mỗi người phụ nữ. Phái đẹp bước vào thời kỳ này thường đối mặt với sự thay đổi về thể chất và tâm lý, có thể khiến cuộc sống của họ bị đảo lộn. Một trong số đó là những quan tâm, lo lắng về vấn đề tình dục ở tuổi mãn kinh. Vậy mãn kinh ảnh hưởng thế nào đến đời sống tình dục của người phụ nữ? 

Mãn kinh là gì? 

Mãn kinh là sự kết thúc vĩnh viễn của chu kỳ kinh nguyệt, được xác nhận khi người phụ nữ không có kinh nguyệt 12 tháng liên tiếp mà không có nguyên nhân nào rõ rệt. Đây là giai đoạn chuyển tiếp lần hai trong đời sống sinh dục của người phụ nữ (lần đầu xảy ra ở tuổi dậy thì) và không phải là bệnh.

Thời điểm mãn kinh tự nhiên của phụ nữ có thể thay đổi tuỳ thuộc gen cũng như lối sống hằng ngày. Mãn kinh diễn tiến từ từ theo tuổi tác, thường trải qua hai giai đoạn bao gồm:

- Tiền mãn kinh: Đây là giai đoạn trước mãn kinh, thường xảy ra ở độ tuổi từ 45 đến 50, có thể kéo dài từ 2–3 năm hay lên đến 5–6 năm. Trong giai đoạn này, hoạt động của buồng trứng bắt đầu suy giảm và có sự mất cân bằng các nội tiết tố, kết quả là kinh nguyệt không đều, kéo dài hoặc thưa dần. 

- Mãn kinh thật sự: Phụ nữ mãn kinh thường có độ tuổi từ 50 đến 55. Lúc này buồng trứng ngưng hẳn hoạt động cũng như cơ thể ngưng tiết nội tiết tố nữ, vì vậy kinh nguyệt sẽ mất hẳn.

Hình 1. Hình minh hoạ mãn kinh của phụ nữ

Phụ nữ mãn kinh thường có những biểu hiện gì? 

Mỗi người phụ nữ sẽ có những biểu hiện mãn kinh khác nhau với tần suất không giống nhau. Một số người trải qua thời kỳ mãn kinh một cách nhanh chóng trong khi số khác lại kéo dài dai dẳng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống và hạnh phúc gia đình. Tuy nhiên, điểm chung thường thấy ở phụ nữ trong giai đoạn này là những thay đổi về tâm lý cũng như ngoại hình. 

Những dấu hiệu thường gặp ở phụ nữ mãn kinh gồm: 

•  Rối loạn kinh nguyệt: Kinh nguyệt thất thường, đôi khi 2–3 tháng mới có kinh một lần. Thời gian hành kinh có thể kéo dài hoặc ngắn hơn bình thường. Lượng kinh nguyệt cũng có thể rất nhiều hoặc ít hơn trước.
• Giảm ham muốn tình dục: Người phụ nữ bước vào giai đoạn mãn kinh thường có sự thay đổi về hormone, về tâm lý nên dễ cáu gắt cũng như tự ti về ngoại hình. Từ đó khiến họ cảm thấy không thoải mái trong chuyện chăn gối, dễ lãnh cảm và giảm dần ham muốn tình dục. 

• Khô âm đạo: Sự suy giảm nồng độ estrogen có thể làm âm đạo giảm lượng dịch tiết và độ đàn hồi. Khi sự bôi trơn giảm, các mô âm đạo trở nên mỏng hơn có thể gây đau rát vùng kín cũng như đau khi quan hệ tình dục. 
• Đổ mồ hôi ban đêm và rối loạn giấc ngủ: Những cơn bốc hỏa thường xảy ra trong khi ngủ gây đổ mồ hôi đêm và có thể dữ dội đến mức khiến chị em tỉnh giấc. Do đó, họ thường có xu hướng trằn trọc, khó ngủ lại hay ngủ không sâu giấc.
• Bốc hoả: Những cảm giác như đột ngột thấy nóng từ ngực lên vai, cổ, mặt rồi lan dần xuống cơ thể là biểu hiện thường gặp ở phụ nữ mãn kinh. Hiện tượng này có thể đi kèm với đỏ bừng mặt, đổ mồ hôi và cảm giác ớn lạnh ngay sau đó. Cơn bốc hoả có thể kéo dài từ vài giây cho đến nhiều phút. 
• Thay đổi tâm trạng: Phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh thường thay đổi cảm xúc thất thường, dễ nóng giận, đôi lúc buồn bã quá mức, hay lo lắng và căng thẳng. Nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh trầm cảm khá phổ biến ở phụ nữ mãn kinh khi cảm xúc của họ trở nên nhạy cảm và khó kiểm soát hơn.
• Thay đổi về da, tóc: Những thay đổi bên ngoài có thể thấy ở phụ nữ tuổi mãn kinh như da trở nên khô ráp, đàn hồi kém, nhiều tàn nhang và nám sạm, nếp nhăn cũng nhiều hơn. Móng tay giòn và dễ gãy. Tóc chuyển màu, mất dần sắc tố và rụng nhiều. 
• Tăng cân: Trong thời kỳ mãn kinh, quá trình trao đổi chất của phụ nữ có xu hướng chậm lại khiến họ dễ tăng cân hơn. Sự tăng cân có thể xảy ra mà không có bất kỳ thay đổi nào đối với chế độ ăn uống hoặc thói quen tập thể dục.
• Một số dấu hiệu khác thường gặp ở phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh như cơ thể dễ mệt mỏi; khó tập trung, suy giảm trí nhớ; đau mỏi cơ, loãng xương. 

Hình 2. Một số biểu hiện thường gặp ở phụ nữ mãn kinh

Mãn kinh ảnh hưởng đến hoạt động tình dục của phụ nữ như thế nào? 

Rối loạn chức năng tình dục gia tăng theo độ tuổi và rất phổ biến ở phụ nữ mãn kinh. 

Theo nghiên cứu của Scavello và cộng sự vào năm 2019, tỷ lệ phụ nữ mãn kinh bị rối loạn chức năng tình dục nằm trong khoảng 42–88%. Khảo sát Sức khỏe phụ nữ Massachusetts II cũng ghi nhận nhiều câu trả lời rằng phụ nữ sau mãn kinh ít ham muốn tình dục hơn phụ nữ tiền mãn kinh. Đồng thời, cả hai nhóm đều cho biết họ dễ giảm hưng phấn khi quan hệ tình dục so với bản thân ở độ tuổi 40. Một nghiên cứu khác đã báo cáo các dạng rối loạn thường gặp ở phụ nữ mãn kinh gồm giảm ham muốn tình dục (40–55%), giảm tiết dịch bôi trơn (25–30%) và đau khi giao hợp (12–45%). 

Sự suy giảm nội tiết tố trong thời kỳ mãn kinh được xem là nguyên nhân chính cản trở hoạt động tình dục ở phụ nữ, trong đó ba nội tiết tố quan trọng là estrogen, progesterone và testosterone. Hormone estrogen có tác dụng duy trì trạng thái khoẻ mạnh của mô âm đạo, kích thích sản sinh chất nhờn âm đạo và tăng acid âm đạo giúp giảm nhiễm khuẩn. Sự thiếu hụt estrogen ở phụ nữ mãn kinh có thể dẫn đến khô âm đạo hay thậm chí là teo âm đạo, cản trở việc bôi trơn khi quan hệ tình dục. Khi tình trạng này kéo dài sẽ gây ra cảm giác khó chịu, đau đớn cho người phụ nữ, hậu quả là họ mất dần ham muốn tình dục. Progesterone cũng đóng vai trò trong việc duy trì sức khoẻ tình dục ở chị em. Cơ thể phụ nữ thời kỳ mãn kinh thường có nồng độ progesterone thấp, gây ra tình trạng kinh nguyệt không đều, cơ thể mệt mỏi, dễ cáu gắt. Bên cạnh đó, testosterone - loại hormone mà nhiều người lầm tưởng chỉ ảnh hưởng đến ham muốn ở nam giới khi ở nồng độ thấp cũng có thể khiến phụ nữ khó hưng phấn trong cuộc yêu.  

 Những thay đổi khác về ngoại hình hay tâm lý cũng có thể ảnh hưởng đến ham muốn của phái đẹp. Ví dụ như tăng cân không kiểm soát, rụng nhiều tóc hay da dẻ mất dần sự mịn màng,… là những mối bận tâm khiến chị em lo lắng, tự ti về sức hút của bản thân với chồng và có thể là yếu tố tác động đến ham muốn tình dục ở phụ nữ. Ngoài ra, một số biểu hiện khác trong thời gian mãn kinh như người bốc hoả, đổ mồ hôi đêm, khó ngủ cũng dễ làm chị em mệt mỏi, mất sức khi quan hệ tình dục.  

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trong thời kỳ mãn kinh, phụ nữ có nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tim mạch, cao huyết áp, tiểu đường, trầm cảm, viêm xương khớp,… ảnh hưởng đến chức năng tình dục. Một số báo cáo cho thấy bệnh tim mạch ảnh hưởng đến ham muốn và kích thích tình dục của phụ nữ thông qua tác động đến lưu lượng máu toàn cơ thể. Rối loạn chức năng tình dục cũng được quan sát thấy ở phụ nữ mắc bệnh tiểu đường do giảm năng lượng, thay đổi hình ảnh cơ thể và căng tức âm đạo dưới mức tối ưu khi đạt cực khoái. Ngoài ra, phụ nữ mãn kinh thường khó kiểm soát tâm trạng nên dễ rơi vào trầm cảm, cũng là tác nhân khiến họ trở nên lãnh cảm với chồng và chuyện chăn gối hằng ngày. 

Hình 3. Tăng cân không kiểm soát, bốc hoả khiến phụ nữ giảm hứng thú chuyện chăn gối. 

Làm thế nào để khắc phục các rối loạn chức năng tình dục cho phụ nữ mãn kinh? 

Để hạn chế những ảnh hưởng của mãn kinh đến chức năng tình dục, người phụ nữ cần duy trì những thói quen sống lành mạnh như ăn uống khoa học, ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên, nghỉ ngơi hợp lý, giữ tinh thần thư thái, giảm căng thẳng,… Những điều này không những giúp phụ nữ sống tích cực, lạc quan mà còn mang lại tâm lý thoải mái trong sinh hoạt vợ chồng. 

Hình 4. Phụ nữ mãn kinh duy trì những thói quen lành mạnh để có tâm trạng thoải mái hơn. 

Với một số vấn đề hay gặp phải trong chuyện chăn gối ở tuổi mãn kinh như khô hạn, đau rát,…người phụ nữ có thể tham khảo một số biện pháp hỗ trợ như sử dụng chất bôi trơn, giúp làm dịu tình trạng khô âm đạo cũng như giúp quan hệ tình dục được dễ dàng, thoải mái hơn.  Tuy nhiên, cần lưu ý lựa chọn những sản phẩm hỗ trợ chất lượng, an toàn và phù hợp. Chị em cũng cần chú ý không nên lạm dụng vì đây chỉ là biện pháp hỗ trợ tạm thời. 

Đồng thời, nếu đang trải qua thời kỳ mãn kinh và nhận thấy những thay đổi trong ham muốn tình dục, người phụ nữ nên đến thăm khám tại cơ sở y tế uy tín để được tư vấn hoặc trị liệu phù hợp với nhu cầu của từng người. Có thể áp dụng liệu pháp trị liệu một mình hoặc cùng với đối tác. Trong đó, liệu pháp cặp đôi thường hỗ trợ để tìm ra các vấn đề trong mối quan hệ vợ chồng ảnh hưởng đến đời sống tình dục cũng như tạo cơ hội cho các cặp đôi lớn tuổi cùng nhau chia sẻ cởi mở hơn. Từ đó, chị em có thể cải thiện được tâm trạng trong thời kỳ mãn kinh và hiểu thêm về tình trạng giảm ham muốn tình dục của mình. 

Một cách điều trị lâu dài những thay đổi nội tiết tố ở phụ nữ mãn kinh là liệu pháp hormone. Liệu pháp hormone với estrogen có thể cải thiện chức năng tình dục bằng cách tăng sự bôi trơn âm đạo và giảm tình trạng giao hợp đau ở phụ nữ bị teo âm hộ. Tuy nhiện, liệu pháp estrogen có thể tiềm ẩn những rủi ro như cục máu đông, đau tim và ung thư vú. Nếu phụ nữ chỉ có các triệu chứng ở âm đạo, kem bôi estrogen hoặc vòng đặt âm đạo có thể là lựa chọn tốt.

Tóm lại, mãn kinh là không phải là bệnh lý nhưng sẽ mang đến những sự thay đổi nhất định về ngoại hình, tâm lý cũng như đời sống tình dục cho phái đẹp. Mặc dù hầu hết phụ nữ có xu hướng giảm dần ham muốn tình dục trong giai đoạn mãn kinh nhưng tình dục vừa phải vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống vợ chồng, do đó nhiều chị em mong muốn duy trì được hoạt động này. Vì vậy, điều quan trọng là phụ nữ mãn kinh cần duy trì lối sống khoẻ mạnh về thể chất lẫn tinh thần; chủ động chia sẻ tình trạng, cảm xúc với chồng trong chuyện chăn gối cũng như kịp thời trao đổi với bác sĩ khi nhận thấy những bất thường trong đời sống tình dục vợ chồng ở tuổi mãn kinh để nhận tư vấn và trị liệu phù hợp. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Scavello I, Maseroli E, Di Stasi V, Vignozzi L. Sexual Health in Menopause. Medicina (Kaunas). 2019. 55(9):559. 
2. Heidari M, Ghodusi M, Rezaei P, Kabirian Abyaneh S, Sureshjani EH, Sheikhi RA. Sexual Function and Factors Affecting Menopause: A Systematic Review. J Menopausal Med. 2019. 25(1):15-27. 
3. Thornton K, Chervenak J, Neal-Perry G. Menopause and Sexuality. Endocrinol Metab Clin North Am. 2015. 44(3):649-61. 
4. Ambler DR, Bieber EJ, Diamond MP. Sexual function in elderly women: a review of current literature. Rev Obstet Gynecol. 2012. 5(1):16-27. 

Rối loạn chức năng tình dục nữ ở các trường hợp vô sinh

Rối loạn tình dục ở nữ

Chu kỳ đáp ứng tình dục

Đánh giá rối loạn chức năng tình dục nữ